شرح بيماري
اسكيزوفرني گروهي از اختلالات رواني شامل انواع اسكيزوفرني كاتاتونيك، پارانوييد، آشفته، تمايزنيافته و باقيمانده. واژه «اسكيزو» به‌معني گسيختگي است و «فرني» نيز به ذهن و روان اشاره دارد. اسكيزوفرني اغلب به اختلال گسيختگي شخصيتي اشاره دارد، زيرا افكار و احساسات فرد مبتلا به اين عارضه داراي ارتباط منطقي و معمول با يكديگر نيستند. فرد مبتلا قادر نيست تخيلات خود را از واقعيت افتراق دهد و بنابراين رفتاري غيرمنطقي و غيرعادي دارد.
◄ انواع اسكيزوفرني
طبقه بندي اسكيزوفرني سابقه اي طولاني دارد مثلاً بعضي طبقه بندي هاي فرعي وجود دارد كه نام برخي از اين انواع فرعي ، نشاندهنده ماهيت آنها مي باشد . مثل اسكيزوفرني ديرآغاز : در چهارمين ويرايش كتابچه تشخيصي و آماري و اختلالات رواني (DSM-IV) اسكيزوفرني عمدتاً براساس تظاهرات باليني به انواع زير طبقه بندي گشته است : - بدگمان ( پارانوئيد Paranoid )- آشفته يا نابسامان (Disorganized )- نوع قوام يافته ( كاتاتونيك : Catatonic)- نوع نامتمايز (Undiffrentianted)- نوع باقيمانده (Residual)تازه ترين سيستم پيشنهاد شده ، بيماران اسكيزوفرنيك را به تيپ هاي يك و دو دسته بندي مي نمايد . تي جي كراو در سال ۱۹۸۰ پيشنهاد كرد كه اسكيزوفرني را براساس وجود يا عدم وجود علايم مثبت و منفي به دو تيپ يك و دو تقسيم شود .
◄اسكيزوفرني بدگمان
افراد مبتلا به نوعي پارانوئيد يا بدگمان اسكيزوفرني معمولاً در شروع بيماري سن بيشتري از افراد مبتلا به اسكيزوفرني هاي قوام يافته و نابسامان دارند . اين بيماران معمولاً شكاك ، در خود فرو رفته و منزوي ، پرتنش و گاهي اوقات پرخاشگر مي باشند . تا سن حدود ۴۰ سالگي را خوب سپري كرده و معمولاً روابط اجتماعي محكمي ساخته اند . هوش آنها اغلب سالم مي ماند . ذهن اين بيماران به يك يا چند هذيان مشغول است و يا توهمات مكرر شنايي دارند و اين دو جز مشخصه اسكيزوفرني بدگمان مي باشند . اين هذيانها عمدتاً هذيانهاي گزند و يا خودبزرگ بيني مي باشند . بيماران دچار اين نوع اسكيزوفرني رفتارهاي مشخصه انواع نابسامان و قوام يافته را دارا نبوده و هيچ يك از موارد زير وجود ندارد : - رفتار تكلم نابسامان يا قوام يافته - حالت عاطفي سطحي يا نامتناسب - تفكر بي ربط
◄اسكيزوفرني نابسامان
نوع نابسامان يا آشفته اسكيزوفرني سابقاً كودك رواني ( هبفرني ) خوانده مي شد و اين بيماري معمولاً زودتر و قبل از سن بيست و پنج سالگي شروع ميشود . بيماران مبتلا به اين نوع فعاليتشان هدفمند و سازنده نيست و تماس زيادي با واقعيت ندارند . اكثر اوقات توجيه به ظاهر جسمي خود نمي كنند و رفتار اجتماعي به هم ريخته و آشفته اي دارند . اغلب ناگهان بدون دليل مي خندند و خنديدن و شكلك در آوردن بي جا و بي دليل در اين بيماران شايع است و داراي واكنشهاي هيجاني نامتناسب حالات عاطفي سطحي و غيرهماهنگ با موقعيت ، مي باشند . در حقيقت رفتار اين بيماران نابسامان و در يك كلام « ابلهانه » است .
◄اسكيزوفرني قوام بافته
امروزه نوع كاتاتونيك يا قوام بافته در اروپا و آمريكاي شمالي نادر است ولي در گذشته شايع بود . مشخصه اصلي اين نوع ، كاركردهاي حركتي آشفته مي باشد مثلاً بي حركتي به خاطر داشتن جمود عضلاني كه انعطاف مومي شكل را هم شامل مي شود يا به خاطر داشتن حالت بهت يا استويوره يا اينكه گاه بيمار فعاليت مفرط حركتي دارد ( كه آشكارا بي هدف است ) تغييري سريع بين دو حالت مفرط يعني آشفتگي و بهت پيدا مي كند . بيمار داراي منفي كاري مفرط است يعني مقاومت واقعاً بدون انگيزه در برابر هر گونه دستوري يا حفظ يك وضعيت سفت و محكم در برابر تلاشهايي كه براي به حركت درآوردن آن مي شود . انواع خاصي از حركات ارادي به دليل گرفتن وضعيتهاي نامتناسب يا غريب به طور ارادي ، حركات قالبي ، حركات اداي ، شكلك درآوردن نيز مشاهده مي شود . سكوت ( موتليسم ) نيز بسيار شايع است . به دليل سوءتغذيه و اتلاف قوا يا خودزني مراقبت طبي امكان دارد ضروري شود . و بيماران در هنگام بهت با برآشفتگي بايد تحت نظر باشند چون امكان دارد به خود يا ديگران آسيب برسانند .
◄اسكيزوفرني نامتمايز
گاهي بعضي از بيماراني كه به وضوح اسكيزوفرن هستند را به راحتي نمي توان جزء يكي از انواع ذكر شده طبقه بندي كرد اين گونه بمياران تحت عنوان نوع نامتمايز دسته بندي مي شوند . بيماران داراي هذيانهاي آشكار ، توهمات ، بي ربطي و رفتار آشفته مي باشند اما معيارهاي اسكيزوفرني هاي بدگمان ، آشفته و قوام يافته را ندارند .
◄اسكيزوفرني باقيمانده
بيماران به طور مداوم داراي شواهد اختلالي از اسكيزوفرني هستند ولي مجموعه كامل علايم مرحله فعال يا علايم كافي براي انواع ديگر اسكيزوفرني را ندارند . اين بيماري هذيانهاي بارز ، توهم ، تفكر بي ربط و رفتار آشكار آشفته نشان نمي دهد و اگر هم هذيان يا توهمي در كار باشد ، برجسته و يا با حالت عاطفي قدرتمندي همراه نمي باشد .
◄تيپيهاي يك و دو اسكيزوفرني
در بيمارن تيپ يك يا سندرم حاد عمدتاً علايم مثبت ديده مي شود و در بيماران تيپ دو يا سندرم مزمن ، بيشتر علايم منفي . علايم مثبت شامل هذيان و توهم است . در تيپ يك بيمار داراي هذيان گزند و آسيب و هذيان انتساب به خود و ... است رفتار غريبي دارد و اختلالات مثبتي در شكل فكر او بوجود مي آيد . اختلالاتي همچون : موازي گويي گويش بي ربط غيرمنطقي بودن از خط خارج شدن حاشيه پردازي تكلم توأم با حواس پرتي و ...بسياري از بيماران مبتلا به اسكيزوفرني حاد ظاهري كاملاً طبيعي دارند . بعضي از آنها در رفتار اجتماعي سراسيمه و درگير با اشتغالات ذهني بوده و در خور فرورفته اند يا اينكه عجيب به نظر مي رسند . بعضي بي جهت مي خندند يا مات و گيج شده اند ، عده اي بي قرار و پر سر و صدا هستند . رفتار بعضي از آنها هم بطور ناگهاني تغيير مي كند . عده اي ديگر گوشه گيرند تنها در اتاق خود مي مانند . در اين بيماران عمدتاً ساختمان مغز در سي تي اسكن طبيعي است و پاسخ به درمان هم نسبتاً خوب است . برخلاف نشانه هاي مثبت سندرم حاد ، سندرم مزمن يا علايم منفي زير مشخص مي شود : كند يا سطحي شدن حالت عاطفي فقر تكلم كاهش فعاليت فقدان انگيزه سابق لذت نبردن از زندگي غيراجتماعي بودن و اختلال تفكر و وقفه فكر سر و وضع بد در سي تي اسكن ناهنجاريهاي ساختماني مغز ديده مي شود و پاسخ به درمان هم خوب نيست . بارزترين ويژگي آنها ضعيف شدن اراده يعني نبود انگيزه و قوه ابتكار است . اگر بيمار به حال خود رها شود ، ممكن است مدتهاي طولاني بدون فعاليت باقي بماند يا كارهاي مكرر بدون هدف انجام دهد . بيماران به بهداشت فردي و ظاهر خود اهميتي نمي دهد . گاهي رفتارهاي آنها برخلاف عرف اجتماعي است . بطور مثال با غريبه ها مثل يك دوست صميمي صحبت مي كنند يا در ملا عام حرفهاي زشت مي زند و ... بعضي از آنها به جمع كردن اشيا مي پردازند به طوري كه اطراف آنها به هم ريخته و شلوغ مي شود . در اين بيماران اختلالات حركتي كاتاتونيك اتفاق مي افتد مثل بهت و تهييج و حركات كليشه اي انجام مي دهد .
علايم شايع
ظاهر شدن علايم زير در بيمار ممكن است ماه‌ها تا سال‌ها به‌طول انجامد: دوري‌گزيني و درون‌گرايي بيش از معمول از دست دادن انگيزه‌ها محدوديت شديد هيجانات، يا بروز نابجاي هيجانات هذيانها (باورهاي كاذب و غيرواقعي تغييرناپذير) توهم (يك تجربه حسي منشأگرفته از ذهن، مثلاً شنيدن صداها يا ديدن چيزهايي كه وجود خارجي ندارند) اختلال تفكر كه خود را با تكلم آشفته و غيرمرتبط نشان مي‌دهد. وجود اين باور در بيمار كه ديگران افكار وي را شنيده يا مي‌دزدند يا او را تحت كنترل دارند. اسكيزوفرني پارانوييد ـ در اين نوع به‌طور غالب رفتارهاي مبتني بر سوءظن به ديگران و رفتارهاي پارانوييد ديده ميشود.
علل
علت واقعي آن مشخص نشده است. به‌نظر مي‌رسد عوامل ارثي در آن نقش داشته باشند؛ عوامل محيطي نيز ممكن است در ايجاد آن دخيل باشند.
عوامل تشديد كننده بيماري
سابقه خانوادگي اسكيزوفرني
پيشگيري
پيشگيري خاصي براي آن شناخته نشده است.
عواقب موردانتظار
درمان در اكثر اين بيماران مؤثر بوده و آنها را قادر مي‌سازد تا به درجات مختلف از استقلال فردي بازگردند. حدود 30% بيماران به زندگي طبيعي و شغل خود بازمي‌گردند. گاهي اين اختلال به‌طور كامل برطرف ميشود.
عوارض احتمالي
ناتواني مادام‌العمر خودزني؛ خودكشي رفتار خصومت‌آميز نسبت به ديگران بازگشت، غفلت در انجام وظايف، ولگردي يا حبس رفتن
درمان
اصول كلي
تشخيص از طريق مشاهده علايم بيماري توسط سايرين تأييد ميشود. - اخذ سابقه طبي، سابقه رفتاري، معاينه فيزيكي و ارزيابي رواني توسط يك پزشك توصيه مي‌گردد. - هيچ آزمون اختصاصي براي تشخيص اسكيزوفرني وجود ندارد. براي اثبات اين تشخيص، علايم بايد حداقل 6 ماه در زمان‌هايي از زندگي تداوم يافته باشد. برخي بررسي‌هاي طبي نيز به‌منظور رد ساير بيماري‌هاي احتمالي عامل بيماري استفاده مي‌شوند. - هدف از درمان، كمك به بيمار براي بازگشت به عالم واقعيت است. درمان با داروهاي تخفيف‌دهنده علايم شروع ميشود. - پس از كنترل علايم، درمان با روان‌درماني و توانبخشي كه به فرد در جهت كسب دوباره مهارت‌ها و الگوهاي رفتاري طبيعي كمك مي‌كند، ادامه مي‌يابد. - خانواده و ساير افراد داراي نقش مهم در زندگي بيمار نيز بايد در درمان مشاركت داشته باشند تا معضلات بيمار را درك كرده و بدانند براي كمك به بيمار چه مي‌توانند انجام دهند. بيماران دچار اسكيزوفرني گاهي در زندگي با ديگران مشكل دارند.
داروها
داروهاي ضدسايكوز معمولاً تجويز ميشود. برخي از اين داروها خوراكي بوده و برخي به‌طور تزريقي تجويز مي‌شوند. اگر عوارض يك دارو خيلي شديد بوده و يا علايم بيماري با آن كنترل نگردند، داروي ديگري تجويز ميشود. با برطرف شدن علايم مقدار تجويزي دارو كاهش مي‌يابد. در اكثر بيماران مصرف مادام‌العمر اين داروها لازم است. داروهاي آرامبخش نظير بنزوديازپين‌ها ممكن است در شروع درمان لازم باشد.
فعاليت در زمان ابتلا به اين بيماري
معمولاً محدوديتي وجود ندارد مگر با نظر پزشك.
رژيم غذايي
يك رژيم غذايي متعادل براي حفظ سلامت مطلوب بدن توصيه ميشود.
درچه شرايطي بايد به پزشك مراجعه نمود؟
اگر يكي از اعضاي خانواده تان شما داراي علايم اسكيزوفرني باشد. تداوم يا تشديد علايم پس از شروع درمان اگر دچار علايم جديد و غيرقابل توجيه شده ايد. داروهاي تجويزي ممكن است با عوارض جانبي همراه باشند.
